TUĞRA HAKKINDA

   Tuğra Osmanlı sultanlarının gözalıcı kaligrafik nişan veya arması, bir çeşit imzasıdır. Sultanın ve babasının adını ve çoğunda el muzaffer daima dua ibaresini içerir. Örneğin Kanuni Sultan Süleyman’ın tuğrasında “Süleyman şah bin Selim şah han el-muzaffer daima” yazmaktadır. “bin” “oğlu” demektir. Tuğra bizatihi sultan tarafından yazılmayıp nişancı veya tuğrakeş veya tuğranüvis denilen görevlilerce yazılırdı. Sultanın mühürlerine de kazılmıştır. En eski Osmanlı tuğrası ikinci Osmanlı sultanı Orhan Gaziye aittir. Birinci sultan Osman Gaziye ait bir tuğraya günümüze dek hiçbir yerde rastlanmamıştır. Bu nedenle 36 Osmanlı padişahı ama 35 Osmanlı padişah tuğrası vardır. Tuğralar, Osmanlı devletinin kuruluşundan yıkılmasına kadar çok çeşitli yerlerde kullanılmış, hat sanatında bir kol olmuş ve resmi görevini tamamladıktan sonra tarihe mal olmuştur (1). Halen hat sanatını icra edenlerce sanatsal amaçlı olarak yaşatılmaktadır.

   Önceleri fermanlar gibi pek çok resmi evrak üzerine resmiyet kazandırmak için çekilen tuğra daha sonraları hükümdarlık (hanedan) sembolü olarak paralar, bayraklar, pullar, resmi abideler, resmi binalar, camiler ve saraylarda da kullanılmıştır.

   Tuğra tek başına Osmanlı kültür, sanat ve egemenliğini temsil eder. Türklere özgüdür. Türklerin bin yıllık Orta Doğu egemenliğinin mührüdür. Özellikle Türkiye dışındaki yabancılar arasında, Osmanlı denince tuğra akla gelir. Tuğranın şekli kendine mahsustur. Ne herhangi bir şey tuğraya benzer, ne de tuğra herhangi bir şeye. Her tuğrada bir yandan alışılmış tuğra şeklini korumak, diğer yandan her sultanın künyesini bu şekille barıştırmak. Zor sanat. Orhan Gazi’den Sultan Vahideddin’e kadar tekrarlanan ve değişen parçalarla tuğraların evrimini izlemek çok ilgi çekicidir. Tuğra bir güç ve egemenlik simgesi olduğu için belgelerin başında yer alır, sonunda değil...(2)

   Tuğra kelimesi Osmanlıdan önceye dayansa da ve yine tuğra benzerleri daha eski Türk devletlerinin belgelerinde kullanılsa da Osmanlı tuğralarının kendilerinden öncekilerle isim benzerliği dışında ortak yanı pek yoktur. İlk Osmanlı tuğrasının sahibi Orhan Gazinin tuğrasında yazılı Orhan ve Osman kelimelerinin yazılış şekli kendinden sonra gelen tuğraların iskeletini oluşturmuştur.

   Tuğralar bir arma olarak olgunlaşmış halini aldıktan sonra hattatlar sanatsal boyuta geçerek hep daha güzelini yazmaya çalışmışlardır. Sanatsal tuğra tabloları halinde padişah tuğraları dışında yakın zamanlarda Kur’an-ı Kerim’den ayetler, hadisler, dualar, şahıs isimleri vb. de yazılmıştır.

   Bir padişahın tuğrası kabul gördükten sonra saltanatı boyunca içeriği değişmezdi. Ancak farklı ellerden farklı çıkan tuğralar da elbet olurdu. Bir Osmanlı belgesinin tarih tesbitinde, varsa üzerindeki tuğranın sahibinin bilinmesi çok yardımcı olur. Hatta tuğradaki nüanslar tarih aralığını daha da kısaltır.

   Tuğraların okunabilmesi tüm Osmanlı tuğralarının bir araya getirilmesi ile mümkün olmuştur. Bu meyanda Sayın Suha Umur’un çalışmaları takdire şayandır, eseri bize yol göstermiştir, kendisini en iyi dileklerimle zikrediyorum.
.
   TUĞRANIN BÖLÜMLERİ
  1- Sere (Kürsü): Tuğranın en altında bulunan ve asıl metnin yazılı bulunduğu kısımdır.
  2- Beyze’ler (Arapça: yumurta): Tuğranın sol tarafında bulunan iç içe iki kavisli kısımdır.
  3- Tuğ’lar: Tuğranın üstüne doğru uzanan “elif” harfi şeklindeki uzantılardır. Her zaman elif değillerdir. Bazen harf de değillerdir. Yanlarında yer alan flama şeklindeki kavislere “zülfe” denir.
  4- Kollar (hançere): Beyzelerin devamı olarak sağa doğru paralel uzanan kollardır.
   

  Bazı tuğralarda sağ üst boşlukta ilgili padişahın “mahlas”ı da görülür.



TUĞRA METİNLERİ

PADİŞAH	TUĞRA METNİ
1. Osman Gazi	Osman Gazi (bugüne kadar bulunamadı)
2. Orhan Gazi	Orhan Bin Osman
3. I. Murad	Murad bin Orhan
4. Yıldırım Bayezid	Bayezid bin Murad han
5. Çelebi Mehmed	Mehmed bin Bayezid han
6. II. Murad	Murad bin Mehmed han muzaffer
7. Fatih Sultan Mehmed	Mehmed bin Murad han muzaffer daima
8. II. Bayezid	Bayezid bin Mehmed han muzaffer daima
9. Yavuz Sultan Selim	Selim-Sah bin Bayezid han el-muzaffer daima
10. Kanuni Sultan Süleyman	Süleyman Sah bin Selim Sah han el-muzaffer daima
11. II. Selim	Selim Sah bin Suleyman Sah han el-muzaffer daima
12. III. Murad	Sah Murad bin Selim Sah han el-muzaffer daima
13. III. Mehmed	Mehmed bin Murad han el-muzaffer daima
14. I. Ahmed	Sah Ahmed bin Mehmed han el-muzaffer daima
15. I. Mustafa	Sah Mustafa bin Mehmed han el-muzaffer daima
16. Genç Osman	Sah Osman bin Ahmed han el-muzaffer daima
17. IV. Murad	Sah Murad bin Ahmed han el-muzaffer daima
18. İbrahim	Sah Ibrahim bin Ahmed han el-muzaffer daima
19. IV. Mehmed	Sah Mehmed bin Ibrahim han el-muzaffer daima
20. II. Süleyman	Sah Süleyman bin Ibrahim han el-muzaffer daima
21. II. Ahmed	Sah Ahmed bin Ibrahim han el-muzaffer daima
22. II. Mustafa	Sah Mustafa bin Mehmed han el-muzaffer daima
23. III. Ahmed	Sah Ahmed bin Mehmed han el-muzaffer daima
24. I. Mahmud	Mahmud han bin Mustafa el-muzaffer daima
25. III. Osman	Osman han bin Mustafa el-muzaffer daima
26. III. Mustafa	Mustafa han bin Ahmed el-muzaffer daima
27. I. Abdulhamid	Abdulhamid han bin Ahmed el-muzaffer daima
28. III. Selim	Selim han bin Mustafa el-muzaffer daima
29. IV. Mustafa	Mustafa han bin Abdulhamid el-muzaffer daima
30. II. Mahmud	Mahmud han bin Abdulhamid el-muzaffer daima (adli)
31. Abdulmecid	Abdulmecid han bin Mahmud el-muzaffer daima
32. Abdulaziz	Abdulaziz han bin Mahmud el-muzaffer daima
33. V. Murad	Mehmed Murad han bin Abdulmecid el-muzaffer daima
34. II. Abdulhamid	Abdulhamid han bin Abdülmecid el-muzaffer daima (el-gazi)
35. V. Mehmed (Reşad)	Mehmed han bin Abdulmecid el-muzaffer daima (Resad)
36. VI. Mehmed (Vahideddin)	Mehmed Vahideddin han bin Abdülmecid el-muzaffer daima